«Зорлық-зомбылықтың салдары.»

Тақырыбы: «Зорлық-зомбылықтың салдары.»

Балаларға қатысты зорлық-зомбылық балалар мен отбасындағы мазасыздықтың   ұзаққа созылатын салдары болып табылады. Зорлық-зомбылық стрессті тудырады. Қатты стресстен  жүйке және иммундық жүйенің дамуының бұзылуы мүмкін. Нәтижесінде, ересек жаста  балалық шағында зорлық-зомбылық көрген адамдарда мінез-құлық, физикалық, психикалық денсаулықтың сақталуы  төмендейді  және келесі келеңсіздіктерге  жол береді,мысалы:

• зорлық-зомбылық жасау немесе зорлық-зомбылық құрбаны болу;

• депрессия;

• темекі шегу;

• семіздік;

• жоғары қауіпті жыныстық мінез-құлық;

• жоспарланбаған жүктілік;

• алкоголь мен есірткіні  пайдалану.

Осы мінез-құлық пен психикалық денсаулықтың, зорлық-зомбылық салдарынан жүрек ауруына, қатерлі ісікке, суицидке және жыныстық жолмен берілетін инфекцияларға әкелуі мүмкін.

Балаларға қатысты зорлық-зомбылық денсаулыққа және отбасының  әлеуметтік  жағдайына  экономикалық әсер етеді, мысалы ауруханаға жатқызу, психикалық денсаулықты емдеу, балалардың әл-ауқаты және ұзақ мерзімге созылатын  емделуге  байланысты шығындар.

      Балалардың құрбан болатындығын және оларды ешқашан зорлық-зомбылыққа ұшырағаны үшін кінәлауға болмайтынын атап өту маңызды. 

Баланың кейбір жас ерекшеліктері зорлық-зомбылық ықтималдығын арттыруы мүмкін:

• 4 жасқа дейінгі бала немесе жасөспірім;

• қалаусыз немесе ата-анасының үмітін ақтамайтын бала;

• үнемі жылайтын немесе патологиялық физикалық ерекшеліктері бар ерекше қажеттіліктері бар бала.

Ата-ананың немесе тәрбиешінің  жүйке жүйесінің тұрақсыздығы  балаға зорлық-зомбылық көрсету қаупін арттыруы мүмкін.

 Олардың ішіндегі :

• жаңа туған нәрестеге байланысты қиындықтар;

• баланы қараусыз қалдыру;

• балалық шақтағы қатыгездікке ұшырау;

• баланың дамуы туралы хабардар болмау немесе шындыққа сай келмейтін үміттер;

• алкогольді немесе есірткіні, оның ішінде жүктілік кезінде зиянды заттарды  пайдалану;

• қылмыстық әрекетке қатысу;

• қаржылық қиындықтарға тап болуы.

Қарым-қатынаста кездесетін проблемалар:

Отбасындағы, достар мен құрдастардың арасындағы қарым-қатынастың бірқатар факторлары балаға зорлық-зомбылық көрсету қаупін арттыруы мүмкін, мысалы:

• отбасы мүшесінің физикалық немесе психикалық денсаулығы немесе даму проблемалары;

• отбасылық келіспеушілік немесе басқа отбасы мүшелері арасындағы зорлық-зомбылық;

• қоғамдастықтан оқшаулану немесе қолдау шеңберінің болмауы;

• баланы басқа отбасы мүшелерінің тәрбиелеуде қолдаудың болмауы.

Қоғамдық және әлеуметтік факторлар:

Жеке қауымдастықтар мен қауымдастықтардың бірқатар сипаттамалары балаларға қатысты зорлық-зомбылық қаупін арттыруы мүмкін. Оларға мыналар кіреді:

• гендерлік және әлеуметтік теңсіздік;

• жұмыссыздық пен кедейліктің жоғары деңгейі;

• алкоголь мен есірткіге оңай қол жетімділік;

.басқаларға қатысты зорлық-зомбылықты қолдайтын немесе дәріптейтін, дене жазасын қолдануды жақтайтын, күшті гендерлік рөлдерді қажет ететін немесе ата-ана мен бала арасындағы қарым-қатынаста баланың мәртебесін төмендететін әлеуметтік және мәдени нормалар;

• өмірдің нашар деңгейіне немесе әлеуметтік-экономикалық теңсіздікке немесе тұрақсыздыққа әкелетін әлеуметтік, экономикалық, денсаулық сақтау және білім беру стратегиялары.

Алдын алу

Балаларға қатысты зорлық-зомбылықтың алдын алу үшін көпсалалы тәсіл қажет. Родителям қолдау көрсететін және ата-аналардың жағымды дағдыларын қалыптастыратын бағдарламалар тиімді. 

Оларға мыналар кіреді:

• ата-аналық дағдыларды жетілдіру, баланың дамуы туралы білімді кеңейту және балаларға оң көзқараспен қарау 

•  ата-аналардың қолдауы мен тәрбиесі  балаларды күтуді, тәрбиелеуді, қамқор болуды қамтиды.

Басқа профилактикалық бағдарламалар да кейбір жағынан келешегі зор.

• Балаларға жыныстық зорлық-зомбылықты болдырмауға бағытталған бағдарламалар. Олар әдетте мектептерде өткізіліп, балаларды келесі бағыттарға үйретеді:

1. сіздің денеңіздің меншігі;

2. жақсылық пен жамандықтың айырмашылығы;

3. қауіпті жағдайларды қалай тануға болады;

4. қалай жоқ деп айтуға болады;

5. Сенімді ересек адамға қатыгездік туралы қалай хабарлауға болады.

Алдын алу шаралары:

Егер сіздің балаңыз (жасөспірім) сізге зорлық-зомбылық көрсетіліп жатқанын айтса, онда:

1. Оған сеніңіз. Ол қорқыту тәжірибесі туралы өтірік айтпайды, әсіресе егер ол өте эмоционалды сөйлесе, бөлшектермен, эмоциялар тәжірибелі күйге сәйкес келеді.

2. Оны айыптамаңыз. Өйткені, зорлық-зомбылықты басқа адам жасады, ал сіздің балаңыз зардап шекті.

3. Мұқият, сабырлы және шыдамдылықпен тыңдап, оның азап шегуінің ауырлығын түсінетініңізді көрсетіңіз.

4. «Сұмдық ештеңе болған жоқ, бәрі өтеді ...» деп оның ауырсынуын төмендетпеңіз.

5. Егер ол сізге бұрылып, айыптауға, қорқынышқа, ашуға, оған зорлық-зомбылықтан гөрі тереңірек жарақат салуы мүмкін нәрсеге тап болса, оны қабылдамаңыз.

Сізден көмек сұрағанда  сіз жақтан айыптауды,  ашулануды, қорқынышты сезсе ол баланың жанын  бұрынғысынанда терең  жарақаттайды, 

Жан азабыншектірген зорлық – жәбірленушінің қарсылық көрсетуіне, өз құқықтары мен мүдделерін қорғауына деген ерік жігерін жасыту , қорқыту адамның психикасына әсер ету. Жан азабын шектірген зорлық жүйке ауруына немесе тіпті жан ауруына ұшыратуы мүмкін. Көп уақытта балалардың өміріне балта шаппау мақсатында, олардың кішігірім қылмыстарын жауып тастауға, ешкімге айтпауға тырысамыз, бірақ, қазіргі қоғамның қажеттілігі сол жағдайлардың айтылып, оқушының түпкілікті бақылауға алынуын қажет етеді.

Азаматтық – патриоттық тәрбие мен зорлық – зомбылық екеуін қатар қарауымыздың себебі, егеменді елдің азаматын тәрбиелеуде  ата-ананың, әр тәрбиешінің, әр ұстаздың ең басты мақсаты – дені сау, ұлттық сана – сезімі оянған, рухани ойлау дәрежесі биік, мәдениеті, парасаты, ар – ожданы мол, еңбекқор, іскер, бойында игі қасиеттері бар адамды тәрбиелеу болса, бүгінгі қоғамда жас ұрпақтың бойында зорлық – зомбылық жасауына жол бермеу, өзін – өзі қорғай білуін қалыптастырудың, оқушыларға осы патриоттық сезімдерді жеткізе білсек, онда заманға сай, қоғамға керекті азамат, отансүйгіш,  елге қызмет ететін қайраткер тәрбиелейміз деген сөз.

Қымбатты ата-аналар, зорлық – зомбылықсыз болашақ, біздің болашағымыз үшін, кейінгі ұрпақ үшін қажет, сол себепті барлығымыз бірігіп жұмыс атқаруға шақырамыз.

№5 Михаил Ломоносов атындағы орта мектебінің  психологтары                      Ж.Байсупакова, Д.Якубова